Tạo đột phá thúc đẩy kinh tế di sản

Quảng Ninh là một trong những trung tâm thu hút khách du lịch hàng đầu của Việt Nam. Điều này về mặt chủ quan là từ sự vào cuộc của tỉnh, các ngành, đơn vị, doanh nghiệp, còn về mặt khách quan chính là nhờ tiềm năng giàu có về du lịch, sở hữu nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng cùng với nhiều di tích gắn liền với lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc.

Sự hội tụ đầy đủ các điều kiện này là cơ hội để Quảng Ninh phát triển mạnh mẽ, trong đó có sự phát triển về kinh tế di sản, nhất là du lịch di sản. Những con số thể hiện rõ điều đó. Sau khi dịch Covid-19 qua đi, du lịch Quảng Ninh đã có sự phục hồi mạnh mẽ. Năm 2024, tỉnh đón 19 triệu lượt khách, con số kỷ lục từ trước đến nay. Năm nay, Quảng Ninh đã và đang nỗ lực để hiện thực hóa mục tiêu cao hơn là đón trên 20 triệu lượt khách và doanh thu du lịch đạt khoảng 50.000 tỷ đồng.

Các tài nguyên về di sản trong những năm gần đây tiếp tục được tỉnh đầu tư cho bảo tồn, nâng tầm giá trị tương xứng với tiềm năng. Đặc biệt, sau nhiều năm theo đuổi với những nỗ lực vượt bậc, cho đến tháng 7 vừa qua, Quần thể di sản Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc, trong đó có 5 điểm, cụm di tích trên địa bàn Quảng Ninh, đã được công nhận là Di sản văn hoá thế giới. Nhờ đó cho đến nay, Quảng Ninh đã có hai di sản thế giới liên tỉnh, 13 Bảo vật quốc gia và 19 di sản văn hóa phi vật thể nằm trong danh mục của thế giới, quốc gia. Những tài nguyên quý giá này sẽ giúp Quảng Ninh tạo sức bứt phá mạnh mẽ hơn nữa trong phát triển kinh tế di sản thời gian tới đây.

Phát triển kinh tế gắn với bảo vệ di sản

Nhìn nhận về thực tế này, nhiều chuyên gia phải khẳng định rằng, những điều kiện thuận lợi, ưu thế vượt trội của Quảng Ninh cho phát triển kinh tế di sản thì không phải địa phương nào trên cả nước cũng có được. Tuy nhiên, để kinh tế di sản tiếp tục có sự đột phá, thật sự phát triển bền vững thì các chuyên gia cho rằng, Quảng Ninh vẫn cần chú ý giải quyết những mâu thuẫn trong quá trình phát triển, trong đó có kinh tế di sản. Theo GS.TS. Nguyễn Trọng Chuẩn, Phó Chủ tịch Hội Triết học Việt Nam, tại Hội thảo khoa học “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thúc đẩy động lực tăng trưởng mới – góc nhìn từ thực tiễn phát triển kinh tế di sản của tỉnh Quảng Ninh” tháng 12/2024, thì đầu tiên là giải quyết mâu thuẫn giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu bảo vệ các di sản văn hóa.

Ông phân tích: Chủ thể quản lý di sản thuộc về cơ quan quản lý các cấp của địa phương và trực tiếp là người dân địa phương. Địa phương luôn mong sao có thể thu hút được càng nhiều người đến du lịch thì càng tốt vì qua đó nguồn thu sẽ tăng lên. Tuy nhiên, khi lượng du khách càng đông lên thì việc bảo tồn để các di tích văn hóa không bị xâm phạm, hay việc giữ gìn vệ sinh môi trường, nhất là môi trường biển, giữ sạch cho các đảo là điều khá khó khăn, khiến cả các di tích văn hóa lẫn môi trường biển đều chịu những tổn thất mà không thể nào tính bằng tiền được.

Vì vậy, cần có quy chế, quy định thật chặt chẽ, đồng thời người có trách nhiệm quản lý, người hướng dẫn du lịch cần giám sát nghiêm ngặt và du khách có ý thức cùng tự giác thực hiện ngay từ đầu, để tránh những hậu quả không dễ gì khắc phục, như việc các di sản quý giá có thể dần xuống cấp rồi đến một lúc nào đó sẽ hoàn toàn biến mất. Nhiệm vụ tăng trưởng và phát triển kinh tế phải làm sao thật sự hài hòa và đồng bộ với việc bảo vệ tốt nhất các di sản văn hóa; tránh tình trạng chỉ nhấn mạnh một chiều vai trò của kinh tế, mà ít chú ý đến các giá trị văn hóa.

Hài hoà giữa bảo tồn và phát triển

Câu chuyện giải quyết mâu thuẫn, hài hoà giữa bảo tồn và phát triển cũng là vấn đề muôn thuở khi khai thác các di sản. Theo đó, nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu phải là bảo tồn và bảo tồn để phát triển có ý nghĩa đặc biệt khi mà các di sản chính là nguồn lực cho sự phát triển kinh tế di sản. Chính vì vậy, việc bảo tồn các di sản nhất thiết phải song hành với việc quảng bá rộng rãi và phát huy các giá trị của nó trong đời sống. Quảng Ninh có Vịnh Hạ Long và Yên Tử là những di sản đón lượng khách lớn hằng năm. Các hoạt động kinh tế gắn với các di sản này cũng rất phong phú. Như ở Vịnh Hạ Long, nhiều doanh nghiệp mong muốn tỉnh mở thêm các bãi tắm, được đầu tư phát triển nhiều hơn những sản phẩm du lịch trên vịnh để gia tăng trải nghiệm, thu hút du khách…

Những đề xuất này xét về nhu cầu thực tế là khá hợp lý, phù hợp với định hướng phát triển du lịch trên vịnh, nhưng việc hiện thực hóa có tiến triển tương đối chậm thời gian qua nguyên do chính bởi vướng mắc về cơ chế, chính sách hiện hành liên quan tới việc bảo vệ và gìn giữ các giá trị nguyên gốc của Vịnh Hạ Long.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Vũ Kiên Cường, Trưởng Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, cho biết: Để mở thêm các bãi tắm, điểm đến hay dịch vụ mới, chúng tôi sẽ phải tập trung đánh giá thật kỹ lưỡng tất cả các tác động có thể nhằm đảm bảo gìn giữ tốt vẻ đẹp hoang sơ, giảm thiểu tác động của con người lên cảnh quan thiên nhiên của di sản thế giới Vịnh Hạ Long. Việc xây dựng các sản phẩm mới sẽ chú trọng phát triển các dịch vụ du lịch cao cấp, có chọn lọc, có tính cạnh tranh cao, như: Tổ chức chương trình biểu diễn nghệ thuật tại các hang động, bãi cát kết hợp tổ chức tiệc nhẹ; tổ chức các tour du lịch leo núi, khám phá hang động mới trên Vịnh Hạ Long; tổ chức dịch vụ câu mực, câu cá giải trí; phát triển các show trình diễn thời trang; bổ sung các sản phẩm vui chơi giải trí dưới nước kết hợp trải nghiệm ẩm thực làng chài…

Với Yên Tử, điều này cũng có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi lẽ, quần thể di sản Yên Tử trên địa bàn Quảng Ninh đã trải qua lịch sử cả nghìn năm, mặc dù nằm giữa không gian rộng lớn của rừng quốc gia nhưng diện tích các di tích không lớn, các tuyến đường hành hương cũng vậy. Nếu số lượng khách gia tăng nhanh vào cùng một thời điểm sẽ dễ dẫn đến tình trạng quá tải, có nguy cơ xâm hại tới các giá trị di tích và gia tăng áp lực lên cảnh quan, môi trường di sản. Vì vậy ngay từ bây giờ thiết nghĩ rất cần có sự đánh giá về sức tải của di tích, có quy hoạch, định hướng chiến lược cho sự phát triển du lịch ở các vùng di sản này.

Đảm bảo về lợi ích lâu dài

Việc khai thác các di sản theo các chuyên gia cũng cần đảm bảo về lợi ích lâu dài chứ không nên chỉ quan tâm khai thác lợi ích trước mắt, như vậy di sản sẽ được gìn giữ tốt hơn và kinh tế di sản cũng phát triển bền vững hơn. GS.TS. Nguyễn Trọng Chuẩn lưu ý: Việc khai thác cạn kiệt, quá sức chịu đựng của di sản bằng cách thu hút càng nhiều khách du lịch càng tốt, mà không biết cách thức giữ gìn, nuôi dưỡng, bảo vệ và tôn tạo di sản thì cùng với thời gian, sức tàn phá di sản sẽ vô cùng nặng nề. Bởi vậy, đối với cả di sản văn hóa và thiên nhiên, chúng ta phải tuyệt đối trân trọng, gìn giữ, tránh thực hiện kiểu “nền kinh tế cướp đoạt” đối với các di sản.

Di sản Vịnh Hạ Long là điểm đến không thể bỏ qua của du khách bốn phương. Những năm gần đây, lượng khách đến với di sản ngày càng tăng nhưng lại có sự không đồng đều, tập trung chủ yếu ở các tuyến tham quan gần bờ hơn, trong đó có những điểm hay quá tải cục bộ vào dịp cao điểm như hang Thiên Cung, Sửng Sốt, bãi tắm Ti-Tốp, hang Luồn… Vì vậy, tỉnh đã và đang tìm các giải pháp để kéo giãn lượng khách ra khu vực xa bờ, cân bằng trong bảo tồn, khai thác các điểm đến trên vịnh. Bên cạnh đó, Quảng Ninh cũng tìm cách để khai thác dòng khách chất lượng cao, khách giới siêu giàu với những tour trải nghiệm riêng tư, khác biệt…

Cùng với việc gia tăng trải nghiệm trên vịnh thì ở khu vực ven bờ, Quảng Ninh cũng có nhiều sản phẩm, dịch vụ để thu hút khách tới lưu trú, vui chơi, giải trí thay vì chỉ đi tham quan Vịnh Hạ Long rồi về như trước đây. Tỉnh cũng như nhiều doanh nghiệp đã đầu tư tổ chức các sự kiện âm nhạc trên du thuyền và các khu dịch vụ trên bờ cùng với nhiều điểm mua sắm, trải nghiệm, vui chơi, giải trí đa dạng nhằm thu hút khách du lịch, nhất là giới trẻ và khách quốc tế. Nhiều doanh nghiệp cũng đã, đang tìm cách kết nối các điểm đến ở khu vực lân cận để kéo dài thời gian lưu trú cũng như tăng mức chi tiêu của du khách, đồng thời giảm tải áp lực đối với Vịnh Hạ Long.

Bên cạnh đó, không ít chuyên gia cũng đề xuất Quảng Ninh cần tiếp tục có chính sách thu hút đầu tư từ các ngành công nghiệp văn hóa khác, nhất là lĩnh vực điện ảnh của cả trong nước và thế giới, để các đoàn làm phim sử dụng cảnh quan tự nhiên làm phim trường cho các bộ phim truyện, qua đó quảng bá các di sản quý giá, hiếm có của địa phương mình. Các tổ chức, các doanh nghiệp và người dân cũng cần tìm ra những giải pháp phát triển kinh tế di sản của chính mình, thúc đẩy các sáng kiến cộng đồng, qua đó góp phần chuyển hóa thành động lực để phát triển kinh tế của địa phương.

Và cho dù du lịch di sản của Quảng Ninh đã có sự phát triển mạnh mẽ trong những năm qua nhưng theo các chuyên gia vẫn chưa tương xứng tiềm năng sẵn có. Các di sản như Bạch Đằng, Thương cảng Vân Đồn, khu di sản nhà Trần và hàng trăm di tích lịch sử, văn hóa, nghệ thuật khác nhau gắn bó với nhiều lễ hội truyền thống, vẫn là dư địa có thể tiếp tục khai thác cho kinh tế di sản, góp phần tạo ra sự đột phá cho nền kinh tế, nâng cao vị thế của Quảng Ninh.

Ngọc Mai