Khởi xướng ý tưởng “Đưa văn hóa miền núi xuống phố”

Giữa nhịp sống sôi động của đô thị, một dự án đang được nhóm những người yêu văn hóa ấp ủ nhằm “mang hồn núi xuống phố biển”, đưa giá trị văn hóa miền núi Đông Bắc đến gần hơn với du khách, để văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn thực sự được “sống”.

Ý tưởng được khởi xướng bởi CLB Du lịch Cộng đồng (Hiệp hội Du lịch tỉnh), nơi tập hợp những người tâm huyết với văn hóa địa phương. Qua nhiều chuyến đi, CLB nhận thấy kho tàng văn hóa miền núi với các dân tộc anh em vẫn là “viên ngọc thô” chưa được đánh thức.

Ông Lê Minh Thứ, Chủ tịch CLB chia sẻ: Lễ cấp sắc của người Dao, điệu then của người Tày, tiếng hát soọng cô người Sán Dìu, nghề dệt, làm hương, đan lát, nấu rượu men lá… vẫn hiện diện trong đời sống, nhưng ít được biết đến ngoài bản làng. Văn hóa chỉ được bảo tồn khi được kể lại bằng ngôn ngữ du lịch, trở thành trải nghiệm và sinh kế cho chính người dân. Từ nhận thức ấy, CLB đã xây dựng dự án “Đưa văn hóa miền núi xuống phố”, tái hiện một “vùng cao thu nhỏ” ở những điểm đến du lịch nhộn nhịp.

Trong đó, mỗi yếu tố văn hóa vật thể và phi vật thể được biến thành sản phẩm du lịch có thể trải nghiệm, cảm nhận và tương tác. Không gian dự kiến chia làm nhiều khu: Khu chợ ký ức với những gian hàng mộc mạc bán đồ thủ công, sản vật đặc trưng; khu làng nghề để du khách thử se hương, dệt vải, làm bánh ngải; khu biểu diễn dân ca dân vũ, tái hiện điệu then, tiếng đàn tính, khèn, sáo và những màn giao duyên soọng cô.

Mỗi hoạt động được thiết kế như một “mini show” kéo dài 30-45 phút, ngắn gọn, sinh động nhưng giàu cảm xúc. Du khách không chỉ “xem” mà còn “sống cùng” – cùng đan, cùng hát, cùng múa, cùng kể chuyện. Mỗi người dân vùng cao khi xuống phố không chỉ mang theo sản phẩm, mà mang theo cả ký ức, câu chuyện và niềm tự hào văn hóa.

Đặc biệt, CLB xác định người dân là trung tâm của mô hình – chủ thể kể lại văn hóa của mình chứ không phải diễn viên được thuê. CLB phối hợp các đơn vị mở lớp kỹ năng giao tiếp, ngoại ngữ, thuyết minh, marketing văn hóa để bà con tự tin, chủ động làm du lịch. Từ đó, mỗi nghệ nhân, thầy then, phụ nữ dệt thổ cẩm trở thành “đại sứ văn hóa sống”, mang câu chuyện quê hương đến du khách một cách tự nhiên, chân thực. Một điểm nhấn khác, tại đây có thêm các gian hàng trưng bày thủ công mỹ nghệ đẹp mắt từ nghề truyền thống Vùng mỏ, hoặc được bà con các dân tộc chế tác; các gian hàng ẩm thực dân tộc đặc trưng…

Từ thực tế triển khai các mô hình nghệ thuật, hát xẩm thành công tại đồi Đức Dương (phường Bãi Cháy), CLB đã khảo sát và lựa chọn làm địa điểm triển khai thực tế đầu tiên của dự án. Nơi đây ở vị trí cao thoáng, nhìn ra Vịnh Hạ Long và gần trung tâm du lịch, là “sân khấu mở” lý tưởng để văn hóa miền núi tỏa sáng. Ở đây, các không gian vang tiếng hát then, hương chè, bánh ngải, men rượu cổ truyền, gợi sự giao hòa giữa núi và biển, truyền thống và hiện đại.

CLB hướng tới liên kết vùng văn hóa – du lịch, tạo chuỗi “mảnh ghép trải nghiệm” giữa các địa phương, với Đức Dương làm điểm kết nối lan tỏa. Đồng thời, CLB ứng dụng công nghệ số như nền tảng đặt tour, vé điện tử, bản đồ trải nghiệm, giúp du khách tiếp cận văn hóa miền núi dễ dàng hơn và đưa di sản đến gần giới trẻ.

Tuy nhiên, ông Lê Minh Thứ cho rằng, việc đưa văn hóa vào du lịch vẫn còn không ít thách thức khi hạ tầng, không gian biểu diễn và đội ngũ thuyết minh chưa đồng bộ. Do đó, CLB kiên định nguyên tắc “bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn”, giữ tinh thần văn hóa gốc và tránh thương mại hóa, sân khấu hóa quá mức.

Trong tầm nhìn dài hạn, CLB Du lịch Cộng đồng không chỉ hướng tới tạo một sản phẩm du lịch mới, mà còn khẳng định giá trị cốt lõi: Du lịch chỉ thật sự có ý nghĩa khi giúp gìn giữ văn hóa và mang lại lợi ích cho người dân. Khi người dân vùng cao sống được bằng nghề truyền thống, khi du khách ra về với ký ức về một điệu hát giàu bản sắc, khác biệt – đó là thành công. Điểm cốt yếu, theo CLB, là để văn hóa được kể và sống cùng du khách, chỉ khi bước vào đời sống thực tế, di sản mới tạo sức hút cho du lịch và được bảo tồn bền vững.

Hà Phong