Du lịch mở lối cho vùng cao Quảng Ninh 

Những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của du lịch Quảng Ninh, các mô hình du lịch cộng đồng gắn với gìn giữ bản sắc văn hoá vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã khẳng định hướng đi đúng đắn, góp phần “thay da đổi thịt” cho nhiều vùng quê miền núi, biên giới. Du lịch không chỉ mở ra cơ hội phát triển kinh tế, tạo việc làm cho người dân tộc thiểu số, mà còn góp phần bảo tồn, lan tỏa giá trị văn hoá đặc sắc nơi vùng cao, vùng sâu của Quảng Ninh.

Tạo sinh kế, nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc thiểu số

Những năm gần đây, Quảng Ninh đã và đang trở thành điểm sáng của cả nước trong việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với bản sắc văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều mô hình nông nghiệp sinh thái, du lịch trải nghiệm đã hình thành ở các xã vùng cao, tạo nên bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy phát triển của người dân.

Tại Đặc khu Vân Đồn, mô hình Khe Mai Farm là ví dụ tiêu biểu. Trên diện tích 10 ha, ông Phạm Quý Thắng, chủ đầu tư Hợp tác xã Khe Mai Xanh đã xây dựng khu du lịch sinh thái với định hướng “hài hòa giữa khai thác du lịch và bảo tồn môi trường tự nhiên”. Ông Thắng chia sẻ: “Điều tôi tâm đắc nhất là mô hình này đã tạo việc làm ổn định cho hơn chục lao động là người dân tộc Sán Dìu, mỗi người có thu nhập trung bình khoảng 7 triệu đồng/tháng. Bà con không phải rời quê đi xa làm ăn, mà được làm việc ngay trên mảnh đất của mình”.

Không chỉ dừng ở việc tạo việc làm, ông Thắng còn chủ động hỗ trợ kỹ thuật, giống cây, đầu ra sản phẩm cho các hộ dân có đất xung quanh khu farm để họ trồng các loại cây ăn quả như ổi, thanh long, tạo nên một vùng sinh thái gắn kết. “Tới đây, tôi mong muốn cùng người dân đưa các sản phẩm cây ăn quả trở thành sản phẩm OCOP, qua đó hình thành chuỗi giá trị nông nghiệp – du lịch bền vững”, ông Thắng cho biết.

Hiện Khe Mai Farm đã có 8 phòng nghỉ homestay (đơn, đôi và nhà sàn), khu vực chòi câu cá, không gian BBQ, đốt lửa trại và trải nghiệm team building, hái quả theo mùa, chụp ảnh đầm sen… Du khách tới đây được hòa mình vào thiên nhiên, tận hưởng không khí trong lành và trải nghiệm cuộc sống yên bình của người dân Sán Dìu.

Theo chị Đinh Lâm, quản lý Khe Mai farm, điều khiến du khách thích thú nhất là họ được tự tay hái ổi, bắt ốc, câu cá – những hoạt động rất đỗi dân dã nhưng mang đậm bản sắc vùng quê.

Cũng hướng tới phát triển du lịch sinh thái nông nghiệp, Am Váp Farm ở khu vực miền núi xã Kỳ Thượng, Quảng Ninh, đã tạo nên một hướng đi mới cho thanh niên dân tộc thiểu số.

Xã vùng cao Kỳ Thượng là nơi có tài nguyên du lịch tự nhiên, với nhiều dãy núi cao, hệ thống sông, hồ, suối, thác nước dựng đứng, đan xen giữa rừng xanh bạt ngàn. Đây cũng là một trong những điểm đến yêu thích của du khách bởi khung cảnh thiên nhiên “sơn thủy hữu tình”, không khí trong lành, yên tĩnh khác hẳn chốn thị thành. Bên cạnh đó, các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây cũng được khai thác song song với giá trị sinh thái, trở thành những sản phẩm du lịch độc đáo. Khu du lịch Kỳ Thượng Am Váp farm được thiết kế nhà sàn bằng gỗ cùng khuôn viên rộng gần 2.000 m2, đi kèm các dịch vụ ăn, nghỉ, vui chơi, chèo thuyền kayak… 

Anh Nguyễn Trung Kiên, Giám đốc Khu du lịch cộng đồng Kỳ Thượng Am Váp Farm chia sẻ: “Chúng tôi mong muốn Am Váp Farm ngoài là điểm du lịch, còn là không gian kết nối giữa nông nghiệp xanh và văn hóa bản địa. Bà con người Dao, người Tày được tham gia làm hướng dẫn viên, cung ứng nông sản sạch, chế biến ẩm thực truyền thống cho du khách. Đây là cách chúng tôi giữ gìn và lan tỏa văn hóa vùng cao ngay trong phát triển kinh tế”.

Các mô hình như Khe Mai Farm hay Am Váp Farm là minh chứng sinh động cho hiệu quả của chủ trương phát triển du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới và chương trình OCOP mà tỉnh Quảng Ninh kiên trì thực hiện. Đến nay, toàn tỉnh đã có hàng chục mô hình nông nghiệp – du lịch cộng đồng được hình thành, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống, giữ gìn bản sắc văn hóa vùng dân tộc thiểu số.

Từ chỗ thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp truyền thống, người dân nay đã mạnh dạn tham gia vào các hoạt động dịch vụ du lịch: lưu trú, ẩm thực, hướng dẫn trải nghiệm, bán sản phẩm thủ công truyền thống… tạo chuỗi giá trị khép kín, giúp đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao rõ rệt.

Du lịch gắn với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc

Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế, phát triển du lịch vùng dân tộc thiểu số còn là giải pháp quan trọng để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống – yếu tố cốt lõi tạo nên sức hút riêng của du lịch Quảng Ninh.

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở Dân tộc và Tôn giáo đã phối hợp với Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch cùng các địa phương triển khai hàng loạt dự án bảo tồn văn hóa tại 4 làng dân tộc thí điểm: Làng người Tày (thôn Bản Cáu, xã Lục Hồn), làng người Sán Chỉ (bản Lục Ngù, xã Bình Liêu), làng người Dao Thanh Y (Pò Hèn, xã Hải Sơn) và làng người Sán Dìu (Vòng Tre, Đặc khu Vân Đồn cũ). Nhiều giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể đã được phục dựng, ghi danh và phát huy phục vụ du lịch như: Hát Soọng Cọ, hát Then – đàn tính, Lễ mừng cơm mới của người Tày, Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y, các lễ hội dân gian truyền thống…

Ở xã Lục Hồn, Bình Liêu cũ, bản người Tày và Sán Chỉ đã trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách trong và ngoài tỉnh. Không gian văn hóa nhà sàn, tiếng đàn tính, những làn điệu then ngọt ngào và trang phục dân tộc rực rỡ được tái hiện trong đời sống thường nhật. Người dân tự hào khi văn hóa của họ được trân trọng, đồng thời tìm thấy nguồn thu nhập mới từ chính di sản văn hóa của mình.

Tại Vân Đồn, làng Sán Dìu là điển hình trong việc bảo tồn văn hóa phi vật thể gắn với phát triển du lịch. Câu lạc bộ hát Soọng Cô hoạt động sôi nổi với hơn 20 thành viên, thường xuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch và giao lưu văn hóa các tỉnh. Những điệu hát, trang phục, món ăn truyền thống như khau nhục, bánh bạc đầu, bánh chưng gù, mắm rìa… được bảo tồn, trở thành “thương hiệu văn hóa” của địa phương.

Bà Vũ Thị Thanh Nhàn, Phó Trưởng phòng Dân tộc, Sở Dân tộc và Tôn giáo Quảng Ninh, nhận định: “Phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số phải gắn liền với việc bảo tồn bản sắc văn hóa, coi văn hóa là nền tảng và linh hồn của du lịch cộng đồng. Khi người dân được hưởng lợi trực tiếp từ di sản của mình, họ sẽ tự nguyện giữ gìn, truyền dạy và lan tỏa văn hóa ấy đến thế hệ sau”.

Chính sự kết hợp hài hòa giữa kinh tế – văn hóa – môi trường đã giúp các vùng đồng bào dân tộc thiểu số Quảng Ninh “thay da đổi thịt”. Đường làng được bê tông hóa, nhà cửa khang trang, môi trường xanh – sạch – đẹp, hạ tầng du lịch ngày càng hoàn thiện. Đặc biệt, những giá trị văn hóa truyền thống không chỉ được bảo tồn mà còn được “hồi sinh” trong đời sống hiện đại, trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách đến với vùng cao, vùng biên.

Hướng tới phát triển bền vững

Từ thực tiễn, có thể thấy phát triển du lịch cộng đồng vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Quảng Ninh đã đi đúng hướng – dựa trên ba trụ cột: phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa, bảo vệ môi trường. Trong giai đoạn tới, tỉnh tiếp tục khuyến khích các doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân đầu tư các mô hình du lịch sinh thái, nông nghiệp trải nghiệm; đồng thời định hướng các sản phẩm đặc trưng của vùng dân tộc thiểu số trở thành sản phẩm OCOP có thương hiệu, giá trị kinh tế cao.

Như lời ông Phạm Quý Thắng, chủ mô hình Khe Mai Farm: “Du lịch chỉ bền vững khi gắn liền với lợi ích của người dân. Chúng tôi mong muốn mỗi người dân nơi đây vừa là chủ thể văn hóa, vừa là người làm du lịch chuyên nghiệp”.

Những mô hình thực tiễn như Am Váp Farm, Khe Mai Farm hay các bản du lịch cộng đồng trong toàn tỉnh đang từng ngày khẳng định một hướng đi đúng đắn: Phát triển du lịch chính là phát triển con người – gìn giữ văn hóa để phát triển kinh tế và ngược lại, phát triển kinh tế để văn hóa được lan tỏa sâu rộng hơn.

Thanh Hằng