Du lịch đen – loại hình bị hiểu nhầm về đạo đức

Những địa điểm từng chứng kiến thảm kịch như nhà máy hạt nhân Chernobyl, Hiroshima hay Cánh đồng Chết ở Campuchia thu hút hàng nghìn du khách mỗi năm.

Chuyến tham quan đến những nơi này được gọi là du lịch đen (dark tourism).

Xu hướng này khiến nhiều nhà nghiên cứu và du khách truyền thống băn khoăn. Họ đặt câu hỏi tại sao nhiều người không chọn tận hưởng kỳ nghỉ trên bãi biển mà lại bị thu hút bởi những địa danh gắn liền với quá khứ đau thương.

Tiến sĩ Philip Stone, sáng lập Viện nghiên cứu du lịch Đen (Institute of Dark Tourism Research – iDTR) tại Đại học Central Lancashire, Anh, cho biết du lịch đen chủ yếu xoay quanh hoạt động tưởng niệm những người đã khuất thông qua bảo tàng, triển lãm, đài tưởng niệm và các di tích lịch sử. Một số địa điểm nổi tiếng của loại hình này có thể kể đến Di tích diệt chủng Tuol Sleng ở Campuchia – một nhà tù khét tiếng dưới thời Khmer Đỏ; Hiroshima và Nagasaki – nơi hứng chịu hai quả bom nguyên tử vào năm 1945; rừng tự sát Aokigahara; đảo Hashima – thành phố ma bị bỏ hoang sau sự sụp đổ của ngành công nghiệp than Nhật Bản.

Mỗi du khách có lý do riêng để tham gia loại hình này. Có người muốn đối diện với nỗi đau quá khứ, có người tò mò và mong muốn hiểu thêm về lịch sử. Việc tận mắt nhìn thấy di vật của các nạn nhân tại trại tập trung Auschwitz hay đọc tên những người đã khuất tại Đài tưởng niệm 11/9 có thể giúp họ nhận thức sâu sắc hơn về những mất mát trong lịch sử.

Tuy nhiên, du lịch đen không chỉ gợi nhớ về các bi kịch mà còn đặt ra câu hỏi về cách xã hội ghi nhớ quá khứ và tưởng niệm những sự kiện đau thương. Không phải ai cũng đồng tình với xu hướng này, vì lo ngại rằng những địa điểm bi kịch có thể bị thương mại hóa. Một số quốc gia cũng hạn chế quảng bá hình ảnh gắn với ký ức đau buồn.

Dù ngày càng phổ biến, du lịch đen vẫn bị hiểu lầm theo nhiều cách khác nhau. Một trong những quan niệm là cho rằng du khách bị hấp dẫn bởi cái chết và nỗi đau. Tiến sĩ Duncan Light, chuyên gia về quản lý du lịch tại Đại học Bournemouth (Anh), cho biết các nghiên cứu chỉ ra rằng phần lớn du khách đến những địa danh lịch sử không phải vì tò mò bệnh hoạn, mà để học hỏi, tưởng nhớ các sự kiện đau thương hoặc bày tỏ lòng kính trọng với các nạn nhân. Nhiều người cũng tìm đến những nơi này để kết nối với người thân đã khuất hoặc khám phá bản sắc dân tộc.

Du lịch đen cũng thường bị nhầm lẫn với các loại hình du lịch khác như du lịch khu ổ chuột (slum tourism) – tham quan các khu vực nghèo đói, du lịch chiến tranh (war tourism) – đến các vùng xung đột hiện tại, hoặc du lịch mạo hiểm (danger tourism) – tham gia vào các hoạt động nguy hiểm như thám hiểm hang động.

Theo Dark-Tourism, cẩm nang trực tuyến về du lịch đen, có nhiều nhận định sai lệch về loại hình này. Về bản chất, du lịch đen là một cách tiếp cận lịch sử “có ý thức và tôn trọng”, giúp con người hiểu rõ hơn về những mặt tối của quá khứ mà không tô vẽ hay giật gân sự kiện.

Một trong những vấn đề gây tranh cãi là ranh giới giữa tưởng niệm và thương mại hóa. Tiến sĩ Stone nhận định rằng dù du khách không trực tiếp đối diện với cái chết, họ vẫn tiếp xúc với những câu chuyện về sự mất mát. Điều này có thể khiến họ suy ngẫm về sự hữu hạn của chính mình.

Tuy nhiên, không phải lúc nào du khách cũng thể hiện sự tôn trọng đối với các di tích lịch sử. Một số trường hợp gây tranh cãi đã xảy ra khi du khách chụp ảnh tự sướng hoặc tạo dáng phản cảm tại trại tập trung Auschwitz. Loại hình du lịch này không khuyến khích những hành vi thiếu tôn trọng tương tự. Các bảo tàng, đài tưởng niệm và di tích lịch sử mong muốn trở thành nơi tưởng nhớ, giúp con người đối diện với quá khứ và rút ra bài học cho tương lai.

Theo Tiến sĩ Stone, du lịch đen là một loại hình du lịch phức tạp, vừa mang giá trị lịch sử và giáo dục, vừa đối mặt với những tranh cãi về đạo đức và cách quản lý. Dù tồn tại nhiều hiểu lầm và ý kiến trái chiều, xu hướng này vẫn tiếp tục thu hút du khách trên toàn thế giới, khi con người không ngừng tìm kiếm cách kết nối với quá khứ và suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc sống.