Để đánh thức tiềm năng du lịch mỏ than

Quảng Ninh không chỉ nổi tiếng với Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long mà còn có các mỏ than là kho báu văn hóa công nghiệp riêng có. Những khai trường lộ thiên, moong than, bãi thải phủ xanh, moong mỏ cải tạo thành hồ nước ngọt, không gian mô phỏng hầm lò… đang mở ra cơ hội hình thành dòng du lịch di sản công nghiệp độc đáo, vừa giàu trải nghiệm, vừa đậm giá trị giáo dục.

Nhắc tới sản phẩm đặc sắc này, còn nhớ, trong một lần trò chuyện, chị Đỗ Thị Thu Hiền, chủ homestay Halo Bay (phường Hồng Gai), nơi thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước nhờ giữ được nét đặc trưng địa phương, chia sẻ: Nhiều khách, đặc biệt là khách quốc tế rất thích tận mắt tìm hiểu vùng than, tham quan mỏ và những di sản liên quan”. Lời tâm sự ấy mở ra một hướng phát triển mới cho du lịch đất mỏ, nơi di sản lao động có thể trở thành trải nghiệm văn hóa độc đáo.

Hạt nhân của câu chuyện nằm ở “thủ phủ” các mỏ lộ thiên lâu đời như Cọc Sáu, Đèo Nai, Cao Sơn…, nơi khắc họa bức tranh hùng vĩ về sức người chinh phục thiên nhiên. Những tuyến xe siêu tải uốn lượn, tầng khai thác sâu hun hút tạo nên cảnh quan đặc sắc hiếm có. Bên cạnh đó là hệ thống di tích, trụ sở Pháp cổ gắn với lịch sử khai mỏ được bảo tồn tốt ở phường Cẩm Phả, Cửa Ông.

Tuyến “đường đi lên mỏ” từng được ngành du lịch quan tâm, giới thiệu với các điểm dừng an toàn để du khách quan sát quy mô và công nghệ khai thác. Cụ thể, từ năm 2016, tỉnh đã thí điểm tour mỏ tham quan khai trường Cao Sơn cho khách xem sa bàn, tìm hiểu nghề và lắng nghe câu chuyện thợ lò. Dù chưa phổ biến, mô hình này cho thấy tiềm năng lớn nếu được chuẩn hóa quy trình và có đội ngũ hướng dẫn viên am hiểu nghề.

Không chỉ có hầm lò và bãi mỏ, những moong khai thác sâu hàng trăm mét cũng đang khoác diện mạo mới. Moong 917 Hòn Gai, sau khi dừng khai thác, được cải tạo thành hồ nước ngọt dung tích khoảng 20 triệu mét khối, vừa điều hòa môi trường vừa tạo cảnh quan hấp dẫn. Song song, công tác hoàn nguyên bãi thải được ngành than chú trọng: Các tầng thải cao được cắt tầng, phủ xanh, xây kè chắn, hình thành triền đồi xanh mướt – nền tảng cho công viên sinh thái và du lịch trải nghiệm “từ than đen đến màu xanh”.

Một điểm nhấn khác là Quảng Ninh còn có Bảo tàng Quảng Ninh, công trình “kể chuyện mỏ” giữa trung tâm du lịch. Không gian hầm lò mô phỏng tỉ lệ thật, ánh sáng và âm thanh sống động cùng hơn 70% hiện vật gốc mang lại cảm giác như bước xuống lòng đất. Đây là “lớp học tại mỏ” lý tưởng giúp du khách hiểu nghề trước khi ra thực địa. Dịp lễ 2/9 vừa qua, bảo tàng đón hơn 340 nghìn lượt khách, gấp gần 10 lần ngày thường, cho thấy sức hút mạnh mẽ của trải nghiệm kể chuyện bằng công nghệ và cảm xúc.

Một hướng phát triển đáng chú ý khác là “bảo tàng hóa” di sản mỏ ngoài trời. Mỏ Mạo Khê, nơi ghi dấu hòn than đầu tiên, từng được đề xuất cải tạo mỏ cũ thành Bảo tàng Than. Nếu thành hiện thực, đây sẽ là “cổng vào” cho tuyến di sản mỏ phía Tây tỉnh, kết hợp cùng Bảo tàng Quảng Ninh tạo nên trục kể chuyện xuyên suốt: Từ lịch sử khai mở, văn hóa thợ mỏ đến hành trình xanh hóa sản xuất.

Có thể thấy, tài nguyên và tiềm năng cho du lịch trải nghiệm liên quan tới khai thác than rất lớn. Đại diện Công ty Du lịch Đất Mỏ và nhiều doanh nghiệp từng tham gia khảo sát xây dựng sản phẩm nhận định: Du lịch tham quan khai trường và các di sản công nghiệp khai thác than có sức hút riêng, độc đáo và khác biệt. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất nằm ở yếu tố an toàn, môi trường và sự phối hợp giữa khai thác than với hoạt động du lịch. Việc biến moong, khai trường mỏ… thành điểm du lịch đòi hỏi đánh giá nghiêm ngặt về chất lượng nước, độ ổn định địa chất, đảm bảo an toàn, vệ sinh môi trường… cho du khách. 

Ngoài ra, việc cân bằng giữa việc vừa triển khai hoạt động tham quan mỏ và duy trì hoạt động khai thác, đảm bảo an toàn khai thác, nhiệm vụ chính của các Công ty than… là điều không đơn giản. Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị: Chỉ nên mở cửa du lịch khi mọi tiêu chí kỹ thuật và môi trường được bảo đảm; sự hợp tác chặt chẽ giữa ngành than và du lịch… để các sản phẩm được triển khai thuận lợi, để mỗi chuyến “check-in” mỏ không chỉ đẹp mà còn an toàn.

Tạ Quân